Sınır Dışı Etme Kararı
Sınır dışı etme kararı; ülkede bulunan bir yabancıya uygulanabilen, ülkenin güvenliğini ve kamu düzeninin devamlılığını sağlama amacı güden, idarenin kararı ile uyguladığı ve önceden uluslararası bir anlaşmanın varlığını gerektirmeyen İçişleri Bakanlığının takdirine bağlı idari tedbir niteliğinde bir idari işlemdir. Yabancılara karşı uygulanan sınır dışı etme yaptırımı 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununun (“YUKK”) 54. maddesinde sayılan hallerin oluştuğu durumlarda uygulanır. Bu durumlar kanunda;
- a) Türk Ceza Kanunu’nun 59 uncu maddesi kapsamında sınır dışı edilmesi gerektiği değerlendirilenler,
- b) Terör örgütü yöneticisi, üyesi, destekleyicisi veya çıkar amaçlı suç örgütü yöneticisi, üyesi veya destekleyicisi olanlar,
- c) Türkiye’ye giriş, vize ve ikamet izinleri için yapılan işlemlerde gerçek dışı bilgi ve sahte belge kullananlar,
- ç) Türkiye’de bulunduğu süre zarfında geçimini meşru olmayan yollardan sağlayanlar,
- d) Kamu düzeni veya kamu güvenliği ya da kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar,
- e) Vize veya vize muafiyeti süresini on günden fazla aşanlar veya vizesi iptal edilenler,
- f) İkamet izinleri iptal edilenler,
- g) İkamet izni bulunup da süresinin sona ermesinden itibaren kabul edilebilir gerekçesi olmadan ikamet izni süresini on günden fazla ihlal edenler,
- ğ) Çalışma izni olmadan çalıştığı tespit edilenler,
- h) Türkiye’ye yasal giriş veya Türkiye’den yasal çıkış hükümlerini ihlal edenler ya da bu hükümleri ihlale teşebbüs edenler,
- ı) Hakkında Türkiye’ye giriş yasağı bulunmasına rağmen Türkiye’ye geldiği tespit edilenler,
- i) Uluslararası koruma başvurusu reddedilen, uluslararası korumadan hariçte tutulan, başvurusu kabul edilemez olarak değerlendirilen, başvurusunu geri çeken, başvurusu geri çekilmiş sayılan, uluslararası koruma statüleri sona eren veya iptal edilenlerden haklarında verilen son karardan sonra bu Kanunun diğer hükümlerine göre Türkiye’de kalma hakkı bulunmayanlar,
- j) İkamet izni uzatma başvuruları reddedilenlerden, on gün içinde Türkiye’den çıkış yapmayanlar,
- k) Uluslararası kurum ve kuruluşlar tarafından tanımlanan terör örgütleriyle ilişkili olduğu değerlendirilenler olarak sayılmıştır.
Yukarıda verilen (b), (d) ve (k) bentleri kapsamında oldukları anlaşılan uluslararası koruma başvuru sahibi veya uluslararası koruma statüsü sahibi kişiler hakkında uluslararası koruma işlemlerinin her aşamasında sınır dışı etme kararı alınabilir. Sınır dışı etme kararı vermeye yetkili kılınan makam valiliktir. Valilik sınır dışı etme kararını re ’sen veya Göç İdaresi Başkanlığı’nın talebi üzerine alabilir. Değerlendirme ve karar süresi 48 saati geçemez.
Sınır dışı etme şartları sağlandığı halde kişinin sınır dışı edilemeyeceği belirli durumlarda kişi hakkında sınır dışı kararı alınmayacağına yönelik düzenleme bulunmaktadır. Sınır dışı edileceği ülkede ölüm cezasına, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye maruz kalacağı konusunda ciddi emare bulunanlar, ciddi sağlık sorunları, yaş ve hamilelik durumu nedeniyle seyahat etmesi riskli görülenler, hayati tehlike arz eden hastalıkları için tedavisi devam etmekte iken sınır dışı edileceği ülkede tedavi imkânı bulunmayanlar, mağdur destek sürecinden yararlanmakta olan insan ticareti mağdurları ve tedavileri tamamlanıncaya kadar, psikolojik, fiziksel veya cinsel şiddet mağdurları sınır dışı edilemez.
Sınır dışı etme kararı, hakkında karar alınan yabancının pasaportuna işlenir ve kişinin pasaportuna işlenen kararın ağır sonuçları bulunduğundan kanun koyucu yabancıya ülkeyi terke davet seçeneğini sunmaktadır. Sınır dışı etme kararı alınanlara, kararda belirtilmek kaydıyla, Türkiye’yi terk edebilmeleri için on beş günden az olmamak üzere otuz güne kadar süre tanınır. Ancak, kaçma ve kaybolma riski bulunanlara, yasal giriş veya yasal çıkış kurallarını ihlal edenlere, sahte belge kullananlara, asılsız belgelerle ikamet izni almaya çalışanlara veya aldığı tespit edilenlere, kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlara bu süre tanınmaz. Türkiye’den çıkış için süre tanınan kişilere, Çıkış İzin Belgesi verilir. Bu belge hiçbir harca tabi değildir. Söz konusu terke davet prosedürü kanun çerçevesinde idarenin takdirine bırakılmıştır.
Sınır Dışı Etme Kararına Karşı Yargı Yolu
İdarenin her türlü eylem ve işlemine karşı yargı yolu açıktır. Dolayısıyla idari işlem niteliğinde olan sınır dışı etme kararının iptal davasına konu edilmesi imkan dahilindedir. Konuyla ilgili YUKK’ un 53. maddesinin 3. fıkrasında özel düzenleme bulunmaktadır. Maddeye göre kişinin kendisi, yasal temsilcisi ya da avukatı söz konusu sınır dışı etme kararına karşı, kararın kendilerine tebliğinden itibaren yedi gün içinde idare mahkemesine başvurabilirler. Söz konusu yedi günlük süre hak düşürücü süredir. Yetkili idare mahkemesi ise sınır dışı etme kararı veren valiliğin bulunduğu ildeki idare mahkemesidir. Mahkemeye başvuran kişi, sınır dışı etme kararını veren makama da başvurusunu bildirir. Mahkemeye yapılan başvurular on beş gün içinde sonuçlandırılır. Mahkemenin bu konuda vermiş olduğu karar kesindir. Ancak uygulamada mahkemelerin iş yükü ve yoğunluğu dikkate alındığında yargılamanın sona ermesi bir yılı bulmaktadır.
Yabancının rızası saklı kalmak kaydıyla, dava açma süresi içinde veya yargı yoluna başvurulması hâlinde yargılama sonuçlanıncaya kadar yabancı sınır dışı edilmez. Kanunen sınır dışı etme kararının uygulanması halinde telafisi güç veya imkansız zararlar doğabileceği öngörülerek mahkemece herhangi bir ara karar tesis edilmesine gerek kalmaksızın yargılama süresince idari işlem hakkında yürütmenin durdurulması söz konusu olacaktır. YUKK’taki özel düzenleme sebebiyle İdari Yargılama Usulü Kanunu (“İYUK”) uyarınca altmış günlük genel dava açma süresi sınır dışı etme kararının iptali için geçerli değildir. Dava açma süresinin sınır dışı etme kararının iptali için bu kadar kısa tutulması öğretide hak arama hürriyetinin kısıtlanması tartışmalarına konu olmuştur.
Sınır dışı etme kararının iptali için açılan davalarda idare mahkemelerinin vermiş olduğu karara karşı bir üst mahkemeye başvuru imkânı yoktur. Mahkemenin bu konuda verdiği karar kesindir. Ancak YUKK’tan daha sonra yürürlüğe giren İYUK’un 45. maddesinde geçen “İdare ve vergi mahkemelerinin kararlarına karşı, başka kanunlarda farklı bir kanun yolu öngörülmüş olsa dahi, mahkemenin bulunduğu yargı çevresindeki bölge idare mahkemesine, kararın tebliğinden itibaren otuz gün içinde istinaf yoluna başvurulabilir.” ifadesinden hareketle istinaf mahkemesine başvurulabileceğini savunan görüşler de bulunmaktadır.
İdari Gözetim Kararı
YUKK 57. maddesi uyarınca; hakkında sınır dışı etme kararı verilen yabancılardan kaçma ve kaybolma riski bulunanlar, Türkiye’ye giriş veya çıkış kurallarını ihlal edenler, sahte ya da asılsız belge kullananlar, kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın Türkiye’den çıkmaları için tanınan sürede çıkmayan, kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar hakkında valilik tarafından idari gözetim kararı alınır ya da 57/A maddesi uyarınca idari gözetime alternatif yükümlülükler getirilir. İdari gözetim kararı da sınır dışı etme kararı gibi tek taraflı, bireysel, idari işlem niteliğine sahiptir.
Hakkında idari gözetim kararı alınan yabancılar, yakalamayı yapan kolluk birimince geri gönderme merkezlerine kırk sekiz saat içinde götürülür ve gözetim süresi boyunca burada tutulurlar. Geri gönderme merkezlerindeki idari gözetim süresi kural olarak altı ayı geçemez. Ancak bu süre, sınır dışı etme işlemlerinin yabancının iş birliği yapmaması veya ülkesiyle ilgili doğru bilgi ya da belgeleri vermemesi nedeniyle tamamlanamaması halleriyle sınırlı olmak üzere en fazla altı ay daha uzatılabilir. İdari gözetimin devamında zaruret olup olmadığı, valilik tarafından her ay düzenli olarak değerlendirilir, değerlendirme sonucu idari gözetim altındaki kişiye veya yasal temsilcisine bildirilir.
İdari gözetimin devamında zaruret görülmeyen yabancılar için idari gözetim derhâl sonlandırılmalıdır. Yabancılar hakkında koruma tedbirine başvurulması gereken hallerde ise temel hak ve hürriyetlere daha az sınırlama getiren idari gözetime alternatif yükümlülükler getirilebilir.
İdari Gözetime Alternatif Tedbirler
Hakkında sınır dışı etme ve idari gözetim kararı alınabilecek olan yabancılar ile idari gözetimi sonlandırılmış olan kişiler için başvurulabilecek alternatif tedbirler kanunda sayılmıştır. YUKK’un 57/A maddesi uyarınca bu alternatif yükümlülükler; belirli adreste ikamet etme, bildirimde bulunma, aile temelli geri dönüş, geri dönüş danışmanlığı, kamu yararına hizmetlerde gönüllülük esasıyla görev alma, teminat ve elektronik izleme olarak sayılmıştır. Kişiye belirtilen yükümlülüklerden bir ya da birkaçının getirilmesi durumunda, bu yükümlülüklerin süresi yirmi dört aydan daha uzun olamaz.
Kişiye veya yasal temsilcisine ya da avukatına kişinin hangi idari gözetime alternatif yükümlülüklere tabi tutulduğu gerekçeleriyle birlikte tebliğ edilir. İdari gözetime alternatif yükümlülüklere uymayan yabancılar hakkında yükümlülüklerini ihlal etmesi sebebiyle idari gözetim altına alınabilir.
İdari Gözetim Kararına Karşı Yargı Yolu
YUKK kapsamında idari gözetim kararına karşı yargı yoluna başvuru hakkı tanınmıştır. Buna göre, idari gözetim kararına karşı, gözetim altına alınan kişi veya yasal temsilcisi ya da avukatı sulh ceza hâkimliğine başvurabilir. İdareye verilen itiraz dilekçesi derhal sulh ceza hâkimine ulaştırılacaktır. Başvurulacak olan mahkemenin idare mahkemeleri değil de sulh ceza hâkimliği olmasının gerekçesi ise idare mahkemelerinin Türkiye’de her il ve ilçede bulunmaması nedeniyle denetimi yetersiz kılacağı ve etkili değerlendirme ve mahkemeye erişim hakkının sübut bulması için bu görevin Türkiye’de daha yaygın olan sulh ceza hâkimliğine verilmesidir. İdari gözetim kararına karşı itiraz yapılmış olması idari gözetim kararını durdurmaz. Sulh ceza hâkimi yapılan başvuru neticesinde incelemeyi beş gün içinde sonuçlandırır ve vereceği karar kesindir.
Öte yandan, idari gözetim kararına karşı, sulh ceza mahkemesine başvurunun hangi süreler içerisinde yapılacağı kanunda düzenlenmemiş olmakla birlikte YUKK 57. maddesinin 6. fıkrasında idari gözetim şartlarının ortadan kalktığı veya değiştiği iddiası ile tekrar sulh ceza hakimine başvurulacağı belirtilmiştir. Dolayısıyla, bir süre sınırı olmaksızın kişinin idari gözetim altında bulunduğu süreç boyunca, idari gözetim kararına karşı derhal serbest bırakılması veya alternatif yükümlülüklere hükmedilmesi gerekçesiyle sulh ceza hakimliğine itiraz edilebileceği sonucuna varılır.
İdari gözetime alternatif tedbir kararına itiraz konusunda ise YUKK’ta elektronik izleme yükümlülüğüne tabi tutulma yükümlülüğü konusunda bir düzenleme bulunmamaktadır. Yabancı, yabancının yasal temsilcisi veya avukatı bu kararın kaldırılmasını talep etmek için sulh ceza hakimine başvurabilir. Sulh ceza hakimi incelemeyi beş gün içinde sonuçlandırır ve vereceği karar kesindir. Kanunda elektronik izleme yükümlülüğü dışındaki alternatif tedbirler için yargı yoluna başvurma konusunda düzenleme yoktur ancak genel kanı diğer yükümlülükler için de mahkemeye başvuru hakkının sınırlandırılamayacağı gerekçesiyle itiraz edilebileceği yönündedir.
SONUÇ
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nda düzenlenen sınır dışı etme ve idari gözetim kararları belirli koşullar altında alınabilen idari tedbirlerdir. Sınır dışı etme, YUKK’un 54. maddesinde belirtilen hallerde idarenin tek taraflı kararıyla, ülkedeki yabancılara yönelik uygulanabilen birel ve idari bir işlemdir. Sınır dışı etme kararı ilgili valilik tarafından verilir ve değerlendirme süresi kırk sekiz saatle sınırlandırılmıştır. Bazen sınır dışı etme kararı alınması gerektiği durumda kanunda sayılan hallerle sınırlı olmak üzere kişinin sınır dışı edildiği ülkede yaşam tehlikesi veya insan hakları ihlalleri gibi risklerin bulunduğu durumlarda, kişi sınır dışı edilemez. Sınır dışı etme kararına karşı yedi gün içinde idare mahkemesine başvuru yapılabilir. Kanunda sınır dışı etme kararına yönelik mahkemenin on beş gün içinde konuyla ilgili bir karar vereceğini ve kararın kesin olduğu düzenlenmiştir. Ancak mahkemelerin iş yükü ve yoğunluğu dikkate alındığında uygulamada karar verme süresi bir yılı bulmaktadır. Hakkında sınır dışı etme kararı alınmış ve YUKK’un 57. maddesindeki durumları karşılayan kişiler için idari gözetim kararı alınır veya idari gözetime alternatif yükümlülükler getirilir. İdari gözetim veya alternatif tedbire karşı yargı yoluna başvurmak için ise sulh ceza hakimine başvurulur ve bunun belli bir süresi yoktur. İlk itirazdan sonra idari gözetim kararı devam ederken şartların değiştiği ve gözetim zaruretinin kalktığı düşünülürse tekrar sulh ceza hakimine tekrardan başvuru yapılabilir. Sulh ceza hâkimi beş gün içerisinde karar verir. ve karar kesindir.
Soru ve önerileriniz için ulaşabilirsiniz.
Celik & Atci Attorney Partnership
